Lokale bestuurders die worden gevraagd mee te werken aan grote nationale of provinciale projecten die zeer ingrijpend zijn voor de eigen inwoners, kunnen zich geplaatst zien voor een 'duivels dilemma'. Zij worden gevraagd mee te werken aan beleid dat nationaal en provinciaal gunstig uitwerkt, maar lokaal grote nadelen kan hebben en protest kan uitlokken. Dat dilemma overstijgt het lokale niveau en vergt meer aandacht van andere overheden. Dat zeggen prof. Katrien Termeer, hoogleraar Bestuurskunde aan Wageningen Universiteit, en haar medewerkers naar aanleiding van een evaluatie in opdracht van het gemeentebestuur van Horst aan de Maas van de politieke besluitvorming van een landbouwontwikkelingsgebied. In 2008 veroorzaakte het besluit daarover veel onrust onder de plaatselijke bevolking.

Op 12 februari 2008 keurde de gemeenteraad van Horst aan de Maas de gebiedsvisie goed voor een landbouwontwikkelingsgebied nabij Grubbenvorst. De ontwikkeling van deze gebieden geschiedt op basis van de Reconstructiewet. Tegelijkertijd openbaarde zich een initiatief voor de vestiging van een ‘Nieuw Gemengd Bedrijf’ in dit gebied. In dit bedrijf zijn verschillende agrarische functies en daaraan verbonden bedrijvigheid aan elkaar gekoppeld, in dit geval een varkens- en kippenhouderij, een mestvergistingsinstallatie en een slachterij. Juist die koppeling kan milieu- en schaalvoordelen met zich brengen. In de media worden 'agroparken' zoals het ‘Nieuw Gemengd Bedrijf’ vaak neergezet als 'megastallen'.

Veel onrust en protest
De besluitvorming over het landbouwontwikkelingsgebied en daarmee de mogelijke komst van het een ‘Nieuw Gemengd Bedrijf’, veroorzaakte plaatselijk veel onrust en protest en haalde ook de landelijke media. Het gemeentebestuur van Horst aan de Maas vroeg Wageningse bestuurskundigen om de besluitvorming te evalueren om ervan te leren voor 'moeilijke processen' in de toekomst. De uitkomsten van deze evaluatie zijn op 5 oktober in Horst gepresenteerd aan het gemeentebestuur en overige betrokkenen.

Informatie en onderzoek neemt onrust niet weg
Termeer en medewerkers onderscheiden in hun analyse vijf verschillende wijzen waarop het proces rond de besluitvorming in Horst aan de Maas is beleefd. Kenmerkend was dat deze belevingswerelden tamelijk gesloten ten opzichte van elkaar opereerden en dat een dialoog daartussen lastig bleek. De bestuurskundigen noemen dit een normaal verschijnsel, dat niemand verweten kan worden. Maar het had wel tot gevolg dat niemand zich erkend voelde in wat er voor hem of haar echt toe deed. De analyse laat ook zien dat de spanningen tussen lokale voor- en tegenstanders pas laat zichtbaar werden. Interessant is bovendien dat meer informatie en meer wetenschappelijk onderzoek niet tot minder onrust leidden, zoals door gemeentebestuurders werd verwacht, maar juist tot meer wantrouwen.

Nieuwe vormen van bestuurlijke afstemming nodig
De Wageningse bestuurskundigen komen verder tot de conclusie dat bij complexe beleidsopdrachten van hogere overheden, waarbij lokaal grote nadelige effecten kunnen optreden, lokale overheden er regelmatig alleen voor staan. Lokale bestuurders die nationale beleidsprogramma’s onverschrokken in uitvoering nemen, kunnen daardoor met de eigen lokale bevolking in een spiraal van wantrouwen terechtkomen; zoals in Horst gebeurd is. De onderzoekers pleiten dan ook voor nieuwe vormen van bestuurlijke afstemming met nadruk op een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid zonder in elkaars bevoegdheden te treden.

Het rapport Politieke besluitvorming over het Landbouwontwikkelingsgebied Witveldweg in de Gemeente Horst aan de Maas is te vinden op de website van Wageningen Universiteit.